نویسندگان
1 دانشگاه تربیت مدرس
2 عضو هیأت علمی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که در نظامهای آموزشی اجرا می‌شود، «برنامه درسی پنهان» است. مطالعات و تحقیقات فراوانی در کشورهای مختلف در این زمینه صورت گرفته است. منابع سازمان یافته و تخصصی حوزه برنامه درسی و نتایج بسیاری از تحقیقات حاکی از آن است که «محیط اجتماعی مدرسه» مهم‌ترین عامل شکل‌گیری برنامه درسی پنهان است. لیکن در کشور ما تاکنون تلاشی برای مستندسازی برنامه درسی پنهان ناشی از محیط اجتماعی مدرسه صورت نگرفته است. تحقیق حاضر در صدد آشکارسازی پیامدها یا آثار قصد نشده ناشی از محیط اجتماعی مدرسه در نگرشهای دانش‌آموزان مدارس دوره متوسطه و ارائه راهکارهایی برای کاهش پیامدهای منفی آن است. در این تحقیق ابتدا با استفاده از روش کمی و به وسیله پرسشنامه محقق ساخته، جوّ اجتماعی مدارس دوره متوسطه شهر اصفهان مورد سنجش و شناسایی قرار گرفت. از میان نواحی آموزش و پرورش، سه ناحیه که از نظر موقعیت اقتصادی- اجتماعی در حدّ پایین، متوسط و بالا بودند، شناسایی و از هر ناحیه 4 مدرسه پسرانه و دخترانه انتخاب و در هر مدرسه به 30 الی 35 نفر دانش‌آموز که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند، پرسشنامه داده شد. پس از تجزیه و تحلیل نتایج پرسشنامه‌ها با به کارگیری «رویکرد افتراقی» مدارس به دو طیف، «مدارس دارای جوّ باز» و «مدارس دارای جوّ بسته» تقسیم گردید. برای بررسی و تبیین پیامدهای قصد نشده و پاسخ‌گویی به سؤالات و فرضیه‌های تحقیق از روش «تحقیق کیفی» که مؤثرترین روش برای کشف ابعاد مختلف برنامه درسی پنهان است استفاده شد. بدین منظور از هر مدرسه 5 الی 6 نفر به صورت گزینشی انتخاب شده، مورد مصاحبه و مشاهده قرار گرفتند. پس از آن اظهار نظرهای دانش‌آموزان و مشاهدات، تجزیه و تحلیل و پیامدهای پنهان ناشی از محیط اجتماعی مدارس باز و بسته مورد شناسایی و مقایسه قرار گرفت. سپس با شناسایی عوامل اصلی تأثیرگذار در شکل‌گیری پیامدهای پنهان و با استفاده از منابع و نظریه‌های علمی حوزه برنامه درسی و سایر یافته‌های تحقیقاتی، راهکارهایی برای مقابله با پیامدهای منفی ارائه شده است. برای اعتباربخشی و تأیید راهکارها، از نظریات جمعی از متخصصان و صاحب نظران تعلیم و تربیت در سطح کشور نیز استفاده شده است. عمده‌ترین پیامدهای قصد نشده مدارسی که از جوّ اجتماعی بسته‌تری برخوردارند، عبارتند از: 1) افزایش روحیه اطاعت، تقلید و پیروی محض و کاهش روحیه تفکر انتقادی و برخورد نقادانه با موضوعات و مباحث علمی. 2) تقویت تمایل دانش‌آموزان به انجام فعالیتهای یادگیری به صورت انفرادی و نگرش منفی آنان نسبت به فعالیتهای گروهی. 3) کاهش میزان اعتماد و عزت نفس دانش‌آموزان و تقویت احساس خودپنداری منفی در آنان. 4) روحیه اطاعت و انقیاد و تمایل به انجام فعالیتها و تکالیف یادگیری به صورت انفرادی در دانش‌آموزان مدارس پسرانه بیش از دانش‌آموزان مدارس دخترانه بوده است. 5) میزان کاهش عزت نفس در دانش‌آموزان مدارس دخترانه بیش از دانش‌آموزان مدارس پسرانه بوده است. در مدارسی که دارای جوّ باز بودند میزان کاهش عزت نفس تقریباً مشابه بوده است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Survey of the Unintended Consequences (Hidden Curriculum) Arising from the Social Environment of Esfahan High Schools
نویسندگان [English]
- M.H. Alikhani 1
- M. Mehrmohammadi 2
1 Trabiat Modares University
2 Faculty member, Faculty of Education and Psychology, University of Education
چکیده [English]
This study was an attempt at documenting the unintended consequences and effects of the social climate (hidden curriculum) of Esfahan high shcools on the attitudes and behaviors of the students. To achieve this goal, using economic status as an index, three school districts in Esfahan City corresponding to the three economic categories of low, mid, and high status, were identified. From each district four schools were designated, from each of which 30-35 students were randomly selected to complete a researcher made questionnaire designed to assess the school climate. Based on the data, schools were divided into two categories; one category having open and another closed climate. Qualitative research method was used to study the characteristics of the two types of environments and their effects on the attitude and behavior of the students. Analysis of the qualitative data showed that schools with a closed climate; 1) encouraged submissive behavior on the part of students undermining their capacity for critical thinking, regarding academic subjects; 2) promoted individualistic work at the cost of group cooperation; 3) reduced students’ confidence and self-esteem. It was further discovered that submissiveness and tendency toward individualistic activity were more serious at boys’ schools than girls’. But the decline of self-esteem was more substantial in girls’ schools. Schools with open climate did not suffer from the above problems.
کلیدواژه‌ها [English]
- unintended consequences
- hidden curriculum
- social climate of school
- attitude
سیلور، جی.گ؛ الکساندر، ویلیام ام و لوئیس، آرتور (1372). برنامه‌ریزی درسی برای تدریس و یادگیری بهتر. ترجمه خوی نژاد. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس.
سرمد، زهره، بازرگان، عباس و حجاری، الهه (1376). روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: نشر آگاه.
سعیدی رضوانی، محمود (1380). تبیین برنامه درسی پنهان در درس بینش اسلامی دوره متوسطه و ارائه راهبردهایی برای استفاده از این برنامه در آموزش اثربخش دینی. پایان نامه دکترا. دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تربیت معلم، تهران.
علیخانی، محمدحسین (1373). مطالعه و بررسی جوّ سازمانی دانشکده افسری. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی دانشگاه اصفهان.
قورچیان، نادرقلی (1373). تحلیلی از برنامه درسی مستتر: بحثی نو در ابعاد ناشناخته نظام آموزشی. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره 1-2.
کدیور، پروین (1375). بررسی رشد قضاوتهای اخلاقی دانش‌آموزان و رابطه آن با جو سازمانی مدرسه و نحوه تعامل معلم و دانش‌آموزان. فصلنامه تعلیم و تربیت. سال دوازدهم. شماره 4. زمستان 1375.
کریمی، عبدالعزیز (1380). گفتارهایی پیرامون اثرات پنهان: تربیت آسیب‌زا. انتشارات سازمان انجمن اولیاء و مربیان.
گودرزی، اکرم؛ گمینیان، وجیهه (1380). اصول مبانی و نظریه‌های جو و فرهنگ سازمانی. اصفهان: انتشارات جهاد دانشگاهی.
مارشال، گرچن. ب اس من کاترین (1377). روش تحقیق کیفی. ترجمه علی پارسائیان و محمد اعرابی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
ملکی، حسن (1376). برنامه‌ریزی درسی (راهنمای عمل). تهران: انتشارات مدرسه.
مهرمحمدی، محمود (1381). برنامه درسی: نظرگاهها، رویکردها و چشم‌اندازها. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
مهرمحمدی، محمود (1380). برنامه درسی در: علوم تربیتی، ماهیت و قلمرو آن. جمعی از نویسندگان زیر نظر علیمحمد کاردان. تهران: سمت.
Ahola, S. (2000). Hidden currculum in Higher Education something to fear for or comply to? Innovations in Higher Education Research, unit for the sociology of education, University of Turku.
Ausbrooks, R. (2000). What is school’s hidden curriculum Teaching Your Child? HUp:IJ www.parenhigteens. corn/curriculum shimi.
Bain, L. (1985). The hidden curriculum re-examined. Quest. Vol. 37, p. 145.
Eisner, B. (1994). The Educational Imagination: on the Design and Evaluationof SchoolPrograms, 3rd ed., New York: Macmillan. Eisner, E.W. (1994). The Educational Imagination: 3rd edition. New York Macmillan.
Flanders, N. (1970). Analyzing Behavior. Boston: Addison Wesley.
Giroux, H. & David, P. (1983). The hidden curriculum and moral education. Journal of Philosophy of Education, Vol. 16, No. 2.
Gordon, D. (1983). Rules and the Effectiveness of the hidden curriculum. Journal of philosophy of Education, Vol. 17, No. 2.
Hoebowitch, P.s. (1994). The forgotten hidden curriculum. Journal of Curriculum and Supervison, Vol. 9, No. 4.
Hoy, W.K. & Miskell, G. (1989). Educational Administration Theoiy, Research and Practice. New York: Random House Inc.
Mariani, L. (2001). Documenting the curriculum: process and competence in a learning portfolio: paper given at the British Council 20th National Conference for Teachers of English.
Oliva, P.P. (1984). Developing the Curriculum. Boston: Little, Brown and Company.
Portelli, T. (1993). Exposing the Hidden Curnculum. Curnculum Studies, Vol 25, No. 4.
Sachney, L. (2001). Enhancing school learning climate: Theory, research and practice. http: I!www.ssta.sk.ca/research/school- improvment/18() htm.
Skelton, A. (1997). Studying Hidden Curriculum: developing a perspective in the light of postmodern insigts. Curriculum Studies, Vol. 5, No. 2.
Smith, A. & Montgomery, A. (1997). Values in Education in Northern Ireland. CAIN Web Service.
)