نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه اصفهان

چکیده

ه
هدف پژوهش حاضر تبیین و اعتباریابی فرصت‌های یادگیری برنامه درسی خردگرایانهدر متون اسلامی است. روش تحقیق روش ترکیبی از نوع اکتشافی متوالی است. شرکت‌کنندگان پژوهش در بخش مصاحبه 11 نفر از اساتید متخصص برنامه درسی بودند که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. نمونه در بخش کمی نیز شامل 352 نفر از معلمان ابتدایی شهرستان شیراز بودند که به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب گردیدند. در بخش کیفی اطلاعات با تحلیل مضمون منابع قرآن و حدیث و مصاحبه با متخصصان کلیدی (افراد کانونی) مورد بررسی قرار گرفت و 45 کد مفهومی استخراج گردید. در بخش کمی با استفاده از روش توصیفی پیمایشی و بر اساس یافته‌های بخش کمی پرسشنامه‌ای حاوی 56 عبارت با داشتن روایی صوری و پایایی مناسب (ضریب آلفا 84/0) تدوین شد. داده‌های کمی تحقیق با استفاده از روش تحلیل عامل تأییدی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج نشان می‌داد الگوی اندازه‌گیری متغیر نهفته برازش قابل قبولی با داده‌ها دارد. همچنین با توجه به یافته‌های تحلیل عاملی تأییدی 5 ملاک (برخورد حسی و تقویت حواس مخصوصاً دو حس بینایی و شنوایی دانش‌آموز، تفکر در طبیعت و کشف نظم موجود در آن، پرسشگری و پژوهش، مطالبه و ارائه برهان، مطالعه و افزایش دانش علمی) و 26 نشانگر به‌عنوان فرصت‌های یادگیری برنامه درسی خردگرایانه تدوین شد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Explanation of learning opportunities of rationality (aql) curriculum based on Islamic resources

چکیده [English]

The main aim of the present study is developing and validating learning opportunities of rational curriculum in Islamic resources. The research method was Mixed Method and the qualitative and quantitative methods have been used to carry it out. The statistical sampling in the qualitative section consisted of all curriculum experts, out of whom 11 were selected using goal-oriented sampling. The quantitative statistical sampling comprised of 352 elementary school teachers whom were selected using cluster sampling. The research data were collected from content analyzing, semi-structured interview and researcher-made questionnaire. In order to determine the validity, content validity and to check the structural validity, operating analysis, and to estimate the reliability of the questionnaires, Cranach’s alpha coefficient was used. The findings showed that the results obtained in the qualitative section are in agreement with those obtained from the qualitative section. According to the research results, learning opportunity in rational curriculum is strengthening senses especially eyesight and hearing of students; contemplation on nature and discovering its inherent order; inquisitiveness and inquiry; and increasing and constructing knowledge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rationality
  • Islam
  • Curriculum
  • learning opportunity
قرآن کریم
آقامحمدی، جواد و ملکی، حسن (1393). بررسی جایگاه عقلانیت و مؤلفه‌های آن در برنامه درسی دوره متوسطه دوم با تأکید بر آموزه‌های اسلامی. اسلام و پژوهشهای تربیتی، 6 (2)، 18-31.
ابن بابویه، محمدبن علی (1366ش). علل الشرائع، مترجم: مسترحمى، هدایت الله، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن فارس بن زکریا، احمد (1420). معجم مقیاس اللغه، قم: دارالکتب العلمیه.
ابن سینا، عبدالله (1375). الاشارات و تنبیهات، ج 1 و 2 اطبعه الاولی، دارالکتب الاسلامیه: تهران
احسانی، محمد (1393). تربیت عقلانی در قرآن کریم. قم، انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
اعرافی، علیرضا (1376). اهداف تربیت از دیدگاه اسلام. تهران: انتشارات سمت.
امیری، نفسیه؛ خسروپناه، عبدالحسین (1388). عقل و عقل‌گرایی در فلسفه و قرآن، پژوهشهای میان رشتهای قرآن، 1 (2)، 33-42.
ایمانی، محسن (1388). تربیت عقلانی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
اعلایی، غلام‌حسین؛ گلستانی، سیدهاشم؛ کشتی آرای، نرگس (1391). تحلیل معرفت عقلانی مطرح‌شده در آیات قران کریم بر اساس تفسیر المیزان و دلالت‌های آن بر اهداف برنامه‌های درسی تربیت دینی، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 9(6)، 20-37.
بلوکی، افضل‌السادات (1386). راهکارهای رشد خردورزی در قرآن. مجله اندیشه‌های اسلامی، (1)1، 59-35.
بهشتی، سعید (1388). آیین خردپروری. تهران، مؤسسه دانش و اندیشه معاصر.
پورمحمودی، عارف و ملکی، حسن (1394). تربیت عقلانی از دیدگاه علامه جعفری و پیامدهای تربیتی آن، پژوهشدرمسائلتعلیموتربیتاسلامی، 23(29)، 48-29.
جوادی آملی، عبدالله (1376). عقل در هندسه معرفت دینی. قم: انتشارات اسرا.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1368). الصحاح، تهران: انتشارات امیری، چاپ اول.
خلیفه، قدرت الله و مرعشی، سیدمنصور (1390). مبانی، اصول و روش‌های تربیت عقلانی از منظر قرآن و روایات. فصلنامه مطالعات اسلامی در تعلیم و تربیت، (3)2، 35-72.
دهخدا، علیاکبر (1377). لغت نامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی (1363). مفردات الفاظ القران، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چاپ اول.
رضایی، محمدجعفر؛ نوروزی، رضاعلی و سپاهی، مجتبی (1394). غایت شناسی تربیت عقلانی در ساحت فردی از دیدگاه آیت الله جوادی آملی، پژوهشدرمسائلتعلیموتربیتاسلامی،23(25)، 39-57.
ساجدی، ابوالفضل و خطیبی، حسین (1392). مفهوم تربیت عقلانی در سبک اسامی تربیت دینی. معارف، 97 (1)، 44-39.
سیلور، جی. گالن؛ الکساندر، ویلیام ام و لوئیس، آرتور جی (1391). برنامه‌ریزی درسی برای تدریس و یادگیری بهتر. مترجم، خوی نژاد، غلامرضا، مشهد: به نشر.
سلسبیلی، نادر (1390). طراحی فرصت‌های یادگیری در تلفیقی فرآیندمدار از دیدگاه‌های برنامه درسی. فصلنامهتعلیموتربیت،27(1)، 91-63.
شرفی، حسن و سلسبیلی، نادر (1389). اثرگذاری فرصت‌های یادگیری در تعامل نظریه و عمل برنامه درسی و آموزش هنر. نامه پژوهش فرهنگی، (11)11، 71-96.
شریعتمداری، علی (1394). اصول و فلسفه تعلیم تربیت، تهران: انتشارات امیرکبیر.
صفایی‌مقدم، مسعود؛ رشیدی، علیرضا و پاک‌سرشت، محمدجعفر (1386). بررسی اصل عقلانیت در منابع اسلامی و استلزامات تربیتی آن.  فصلنامهی علومتربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران،13(4)، 29-1.
عابدی، منیره و نصر اصفهانی، احمدرضا (1393). اصول اخلاق پژوهش از منظر نهج‌البلاغه. مطالعات فرهنگی در دانشگاه اسلامی، (18)2، 298-306.
فیاض، ایراندخت (1388). پرسشگری راهبرد هویت پایدار دینی در قران کریم. تعلیم و تربیت، (25)2، 14-34.
قاسم‌پور، محسن (1390). جایگاه عقل در تربیت دینی از دیدگاه علامه طباطبایی، پژوهش‌های دینی، 22(1)، 90-65.
کارآمد، حسین و بهشتی، سعید (1393). ارتباط عقل و حس در اندیشه معرفت‌شناختی ابن‌سینا و نقش آن در برنامه‌ی درسی. تربیتاسلامی، (15)9، 116- ۹۵.
ملکی، حسن (1379). تربیت عقلانی در نهج‌البلاغه و دلالت‌های آموزشی آن مجموعه مقالات همایش تربیت در سیره و کلام امام علی، تهران: مرکز مطالعات تربیت اسلامی.
محمدی ری شهری، محمد (1393). خردگرایی در قرآن و حدیث (فارسی- عربی)،قم: سازمان چاپ و نشر دار الحدیث.
میرشاه جعفری، سید ابراهیم (1376). بررسی جایگاه عقل در نظام تربیتی اسلام، پایان‌نامه دکترای علوم تربیتی: برنامه‌ریزی درسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه تربیت‌معلم، تهران.
Al-Hudawi, S. H. V. (2012). A Proposed framework for thecurriculum of the Islamic education: Implications onthe curricula of Islamic religious, higher education institutions in KERALA. India institutions in Kerala, India.
Creswell, J., & Plano Clark, V. (2007). Designing and conducting mixed methods research, Thousand Oaks: Sage.
Mc Neil John D. (2006). Contemporary Curriculum. In Thought and Action. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Inc.
Siegel, H. (2008). A Companion to the Philosophy of Education, DOI: 10. 1002 /9780470996454. ch22, pp.305 - 319 University of Miami